Hans Selye (1976) ontdekte dat ons lichaam op zeer uiteenlopende onaangename stressoren op een min of meer gelijke manier reageert, of het nu om een invasie van microscopisch kleine ziekteverwekkers gaat, om een echtscheiding of om de nasleep van een overstroming.
Het algemeen aanpassingssyndroom
De term algemeen aanpassingssyndroom is afkomstig van stressonderzoeker Hans Selye (1976). Hij doelde hiermee op een algemeen biologisch responspatroon op langdurige of buitensporige stress. Selye ontdekte dat ons lichaam op zeer uiteenlopende onaangename stressoren op een min of meer gelijke manier reageert, of het nu om een invasie van microscopisch kleine ziekteverwekkers gaat, om een echtscheiding of om de nasleep van een overstroming. In zijn aanpassingssyndroom-model stelt hij dat ons lichaam onder stress net een klok is met een alarmsysteem dat pas ophoudt met rinkelen als de batterij gevaarlijk leeg is.
Het aanpassingssyndroom bestaat uit 3 stadia:
- De alarmreactie
- Het weerstandsstadium
- Het uitputtingsstadium
De alarmreactie
Waarneming van een directe stressor (bijvoorbeeld een auto die vlak voor onze neus over de snelweg heen en weer slingert) triggert de alarmreactie. Deze alarmreactie mobiliseert het lichaam zodat het zich kan verdedigen. De reactie wordt op gang gebracht door de hersenen en aangestuurd door het endocriene systeem en de sympathische afdeling van het autonome zenuwstelsel. In 1929 noemde de aan Harvard verbonden fysioloog Walter Cannon dit responspatroon de fight-flight response: vecht-of-vlucht-reactie.
Tijdens de alarmreactie brengen de bijnieren, aangestuurd door de hypofyse, grote hoeveelheden corticosteroïden en stresshormonen in de bloedbaan, die op hun beurt het verdedigingsmechanisme van het lichaam mobiliseren (zie tabel 4.1).
Evolutionair gezien was voor onze voorouders de vecht-of-vlucht-reactie bijzonder nuttig. Hun wereld wemelde van de concrete gevaren. De keuze was simpel: vechten of vluchten. Zodra een dreiging op een of andere manier verdwenen was, keerde het lichaam weer terug naar de normale toestand, zonder spanning. Een gevoelig afgestelde alarmreactie was nuttig, omdat die de overlevingskans van onze voorouders verhoogde. Tegenwoordig worden we echter doorlopend bedolven onder de stressoren: de drukke ochtendspits, een veeleisende baan, een gevarieerd sociaal leven. Het gevolg is dat ons alarmsysteem het grootste deel van de tijd ‘aan staat’. Op den duur vergroot dat het risico op een stressgerelateerde aandoening.
| Stressgerelateerde veranderingen in het lichaam tijdens de alarmreactie |
|---|
| Afscheiding van corticosteroïden |
| Afscheiding van adrenaline en noradrenaline |
| Toename van hartritme, transpiratie en bloeddruk |
| Spieren spannen zich |
| Bloed verplaatst zich van interne organen naar skeletspieren |
| Spijsvertering vertraagt |
| Lever maakt suiker vrij |
| Verhoging van het stollend vermogen van het bloed |
| Stress roept de alarmreactie op |
Het weerstandsstadium
Als een stressor langer aanhoudt, komen we in het weerstandsstadium, of aanpassingsstadium van het aanpassingssyndroom. Het endocriene systeem en het sympathische zenuwstelsel blijven in staat van paraatheid (ze blijven bijvoorbeeld stresshormonen afscheiden), maar niet zo intensief als tijdens de alarmreactie. In dit stadium probeert het lichaam de verbruikte energie aan te vullen en de schade te herstellen. Wanneer de stressor echter nog langer aanhoudt of als zich een nieuwe stressor aandient, komt het lichaam uiteindelijk in het laatste stadium van het aanpassingssyndroom, het uitputtingsstadium.
Het uitputtingsstadium
Hoewel het vermogen om stress te weerstaan van persoon tot persoon verschilt, zijn de hulpbronnen van het lichaam op een gegeven moment bij iedereen leeg. Het uitputtingsstadium kenmerkt zich door de dominante rol van de parasympathische afdeling van het autonome zenuwstelsel. Die zorgt ervoor dat onze hartslag en transpiratie afnemen. Hebben we voordeel van die adempauze? Niet per se. Als de bron van stress aanhoudt, ontwikkelen we wat Selye ‘ziekten van aanpassing’ noemde. Deze ziekten kunnen uiteenlopen van allergische reacties tot hartkwalen. De les is duidelijk: chronische stress kan onze gezondheid schaden, want het maakt ons gevoeliger voor verschillende ziekten en andere lichamelijke problemen.
Reactie plaatsen
Reacties